İş Sözleşmesinin Feshi ve Hukuki Çerçevesi

İş sözleşmesinin feshi, işçi ya da işveren tarafından iş ilişkisinin sona erdirilmesi anlamına gelir. Ancak bu fesih, haklı bir sebebe dayanmıyorsa “haksız fesih” olarak değerlendirilir. Haksız fesih, İş Kanunu’nun 24. ve 25. maddelerinde düzenlenen sebepler dışında yapılan fesihlerdir ve işçinin tazminat hakkını doğurur. İşverenin geçerli neden göstermeksizin iş sözleşmesini sona erdirmesi, sadece iş güvencesine aykırılık teşkil etmekle kalmaz, aynı zamanda işçiye kıdem ve ihbar tazminatı gibi mali haklar kazandırır. İşçinin korunması ilkesi gereği, iş sözleşmesinin sona erdirilmesi ancak kanunda öngörülen şartlara bağlı olarak gerçekleşebilir.

Haksız Fesih Hangi Durumlarda Oluşur?

İşverenin işçiyi yazılı uyarı olmadan, geçerli ve haklı bir neden göstermeden işten çıkarması, örneğin düşük performans, devamsızlık ya da iş yerinde sorun yaratma iddialarının ispatlanmadan fesih gerekçesi yapılması haksız fesih sayılır. Aynı şekilde, hamilelik, sendikaya üye olma, fazla mesai talebi gibi yasal haklarını kullanan işçilerin işten çıkarılması da haksız fesih kapsamında değerlendirilir. İşverenin keyfi davranışı, iş güvencesini ihlal eder ve işçiye maddi haklar kazandırır. İşçinin iş sözleşmesini sona erdirmesi hâlinde de, eğer işverenin davranışları işçinin kişilik haklarına, sağlık ve onuruna zarar veriyorsa bu da haklı sebeple fesih olur ve tazminat hakkı doğurur.

Kıdem Tazminatı Hakkı ve Şartları

Kıdem tazminatı, işçinin en az bir yıl süreyle aynı işverene bağlı olarak çalışması ve iş sözleşmesinin işveren tarafından haksız şekilde feshedilmesi hâlinde ödenir. Ayrıca emeklilik, askerlik, evlilik (kadın işçi için), ölüm gibi hallerde de kıdem tazminatına hak kazanılır. Kıdem tazminatı tutarı, işçinin her çalıştığı yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesaplanır. Bu ücret, çıplak maaşın yanı sıra düzenli ödenen ikramiye, prim, yemek ve yol yardımı gibi yan ödemeleri de kapsar. Antalya’daki iş yerlerinde uygulamada sık karşılaşılan sorunlardan biri, bu ödemelerin eksik ya da hiç yapılmamasıdır. Bu durumda işçi, iş mahkemesine başvurarak alacak davası açabilir.

İhbar Tazminatı ve Bildirim Süreleri

İş sözleşmesi süresiz olarak yapılmışsa, tarafların sözleşmeyi sona erdirmeden önce karşı tarafa bildirimde bulunmaları gerekir. Bildirimsiz fesih hâlinde ihbar tazminatı doğar. Bu süreler işçinin kıdemine göre değişir: 6 aydan az çalışan için 2 hafta, 6 ay – 1,5 yıl arası için 4 hafta, 1,5 yıl – 3 yıl arası için 6 hafta ve 3 yıldan fazla çalışan için 8 hafta. İşveren bu süreleri beklemeden işçiyi işten çıkarırsa, karşılığında ihbar tazminatı ödemek zorundadır. Aynı hak işçi için de geçerlidir; işçi, bildirim süresine uymadan ayrılırsa işverene ihbar tazminatı ödemekle yükümlü olur.

Manevi Tazminat ve Kişilik Haklarının İhlali

İş yerinde mobbing, psikolojik baskı, hakaret, iftira, cinsiyet ayrımcılığı, aşağılama gibi uygulamalar yalnızca iş ilişkisinin sona ermesine değil, aynı zamanda manevi zararın doğmasına da neden olabilir. İşçi, bu tür kişilik haklarını zedeleyen davranışlara maruz kalmışsa manevi tazminat talep edebilir. İşverenin onur kırıcı, küçük düşürücü veya ayrımcı davranışları, mahkemelerde manevi tazminat gerekçesi olarak kabul görmektedir. Antalya İş Mahkemelerinde açılan davalarda sıklıkla bu tür talepler gündeme gelmekte ve işçiler lehine kararlar verilmektedir.

İşe İade Davası ve Zaman Sınırları

Haksız şekilde işten çıkarılan işçi, iş güvencesi kapsamında işe iade davası açabilir. Bunun için iş yerinde en az 30 işçi çalışıyor olması ve işçinin en az 6 aylık kıdeme sahip olması gerekir. Ayrıca işçinin belirsiz süreli sözleşme ile çalışması da şarttır. Fesih bildiriminin tebliğinden itibaren 1 ay içinde arabuluculuğa başvurulması ve anlaşma sağlanamazsa son tutanaktan itibaren 2 hafta içinde dava açılması gerekir. Mahkeme, işverenin fesih sebebini geçerli bulmazsa işçinin işe iadesine karar verir ve işe başlatılmaması hâlinde en az 4, en fazla 8 aylık ücreti tutarında tazminata hükmeder.

Sıkça Sorulan Sorular Üzerinden Açıklamalar

İşveren “performans düşüklüğü” bahanesiyle işçiyi işten çıkarabilir mi? Ancak performans düşüklüğü belgelenmeli ve işçiye uyarı yapılmış olmalıdır. Aksi hâlde bu gerekçeyle yapılan fesih haksız sayılır.

İşçinin savunması alınmadan yapılan fesih geçerli midir? İş Kanunu uyarınca, işçiye savunma hakkı tanınmadan yapılan fesih usulsüzdür. Bu durum mahkemelerde işçinin lehine sonuçlanır.

İşçi istifa ettiğinde tazminat alabilir mi? Haklı fesih şartları oluşmuşsa, örneğin işveren ücret ödemezse, işçi haklı nedenle istifa edebilir ve tazminat hakkı doğar.

İş sözleşmesi feshedilen işçi hangi mahkemeye başvurmalıdır? İşçi, arabuluculuk yoluna başvurduktan sonra anlaşma sağlanamazsa Antalya İş Mahkemelerine dava açabilir.

Tazminat hakkı ne kadar süreyle talep edilebilir? Kıdem ve ihbar tazminatları için zamanaşımı süresi 5 yıldır. Bu sürenin sonunda hak talep edilemez.

Avukat Arabulucu Billur Güler Aslım, Antalya’da iş hukuku alanında işçilerin yasal haklarını korumak ve hak kayıplarını önlemek adına profesyonel hukuki danışmanlık hizmeti sunmakta, işverenin haksız uygulamaları karşısında dava süreçlerini baştan sona titizlikle yürütmektedir. İş sözleşmesinin haksız feshi durumunda en kısa sürede hukuki destek alınması, hem tazminat haklarının korunması hem de işçinin yıpratıcı süreçlerden minimum zararla çıkması açısından büyük önem taşır.